آپشن تریدینگ (Option Trading) یا معاملات آپشن چیست؟ [برای مبتدی‌ها]

آپشن تریدینگ (Option Trading) معروف به معاملات آپشن، معاملات قراردادهای اختیاری، و قرارداد اختیار معامله نیز است

قرارداد اختیار معامله یا قراردادهای اختیاری بیشتر در بین افراد اکادمیک مانند محیط دانشگاه و گزارش‌های رسمی استفاده می‌شود. اما آپشن تریدینگ و معاملات آپشن در بین معامله‌گران یا تریدرها بیشتر استفاده می‌شود. ما در این پُست، چون برای معامله‌گران واقعی می‌نویسیم، از آپشن تریدینگ یا معاملات آپشن کار می‌گیریم.

آپشن تریدینگ یکی از پیچیده ترین نوع معامله در بازار مالی است. لطفا تا آخر بخوانید. اگر تکمیل نخوانید، ممکن است که اشتباه برداشت کنید.

آپشن تریدینگ چیست؟

به زبان ساده: آپشن تریدینگ، خرید و فروش «حق انتخاب» برای معامله یک دارایی در قیمت و زمان مشخص است. در اینجا منظور از دارایی، دارایی‌های مالی مانند سهام، ارز، ارز دیجیتال، اوراق قرضه، کالاها مانند طلا و نقره است.

نکته مهم این است که در معامله آپشن، خریدار حق انتخاب دارد نه فروشنده. یعنی اگر شما به فرد دیگری آپشن (حق انتخاب) بفروشید، مجبور هستید در تاریخ انقضا دارایی پایه (سهام، ارز…) تحویل دهید. اما اگر آپشن بخرید، مجبور نیستید که دارایی پایه را در تاریخ انقضا خرید کنید و یا بفروشید.

متوجه باشید که در اینجا حق انتخاب یعنی آپشن (Option) کلیدی ترین واژه است. شما «حق انتخاب» معامله می‌کنید. یعنی حق فروش را می‌خرید یا می‌فروشید و یا حق خرید را خرید و یا فروش می‌کنید. خریدار آپشن مجبور به معامله نیست و فروشنده مجبور به معامله است.

شما می‌توانید آپشن را شبیه داد و گرفت بیعانه فکر کنید که در بین مردمان ما رواج دارند. خریدار برای اینکه فروشنده به کسی نتواند بفروشد، بیعانه پرداخت می‌کند. اما خریدار می تواند انکار کرده و نخرند که در این صورت، بیعانه را از دست می‌دهد.

اصطلاحات مهم آپشن تریدینگ

آپشن نسبت به دیگر قراردادها پیجیده‌تر است. به همین خاطر، اصطلاحات آن را برای شما جداگانه شرح می‌دهیم.

• دارایی پایه (Underlying Asset): قراردادهای آپشن بر اساس ارزش دارایی پایه مانند سهام، ارز و طلا تعیین می‌شوند. وقتی می‌گوییم که آپشن طلا، منظور ما حق انتخاب معامله طلا به عنوان دارایی پایه است.
• تاریخ انقضاء (Expiration Date): تاریخ سر رسید یا تاریخ ختم معامله
• قیمت توافقی (اعمال): قیمت توافقی یا (Strike Price) قیمتی است که معامله طبق آن در تاریخ انقضا تسویه می‌گردد.
• نوع قرارداد (Contract Type): اشاره به قرارداد خرید یا فروش آپشن دارد
• روش اجرا (Excercise Style): اشاره به تحویل دهی دارایی پایه دارد. درآپشن آمریکایی شما می توانید تحویل دهی دارایی پایه را قبل از تاریخ انقضا در خواست کنید، ولی در آپشن اروپایی نه.
• هزینه یا پریمیوم آپشن (Option Premium): قیمت قرارداد که در زمان معامله می‌پردازید. این همان چیزی است که خریدار حداکثر از دست می‌دهد.

بیانیه زیر، مثال ساده ای است که عبارت‌های بالا در آن گنجانده شده است.

در اول جنوری شما حق خرید دو سکه ارز دیجیتال سولانا را به قیمت 100 دالر/دلار با پرداخت 10 دلار/دالر برای تحویل آن در اول جنوری 2026 را با شرطِ خریدید که فقط در تاریخ انقضاء قابل اعمال است.

در این صورت:

• نوع قرارداد: حق خرید (Call Option)
• دارایی پایه: دو سکه سولانا
• قیمت توافقی یا اعمال: 100 دلار/دلر
• قیمت قرارداد یا پریمیوم: 10 دلار
• تاریخ انقضا: اول جنوری 2026
• روش اجرا: اروپایی (بعداً می‌خوانید)

بیانیه بالا ممکن است برای شما روشن نباشند. به خواندن ادامه دهید تا خوب درک کنید.

انواع قراردادهای آپشن

حق معامله یا آپشن به دو نوع است: حق خرید و حق فروش

1. حق خرید (Call Option)

حق خرید (Call Option) معامله آپشنِ است که به خریدار قرارداد اجازه می‌دهد که دارایی پایه مانند طلا را قبل از سر رسید یا در تاریخ سر رسید اعمال کند یا بخرند. بعضی از فارسی زبانان Excercise را اعمال ترجمه کرده است. منظور آن استفاده از حق معامله است.

به عنوان خریدار، به هر میزان که قیمت رشد کند، شما به همان میزان سود می‌کنید. شما زمان باید «حق خرید» سفارش دهید که تحلیل شما می‌گوید، قیمت به اندازه کافی بالا می‌رود. برای اینکه سود کنید، قیمت باید بیش از پوشش هزینه شما رُشد کند. یعنی شما هزینه که پرداخت کردید جبران کند که هیچ، باید قیمت بیشتر از آن افزایش پیدا کنید.

برای اینکه در معامله آپشن سود کنید:

• قیمت طبق پیش‌بینی شما رشد کند
• قیمت به اندازه‌ای رشد کند که هم هزینه شما را پوشش دهند و هم سود بدست آورید

شما قبل از سر رسید (تاریخ انقضا) نیز می‌توانید که آپشن (حق انتخاب) را نه دارایی پایه را معامله کنید. در این صورت، مالک جدید در تاریخ انقضا دارایی پایه اگر سودآورد بود می‌خرند و اگر نبود می‌گذرد. (در ادامه می‌گوییم که در آپشن آمریکایی شما حق دارید دارایی پایه را قبل از تاریخ انقضا به عنوان خریدار آپشن مطالبه کنید)

2. حق فروش (Put Option)

با خرید «حق فروش» شما حق پیدا می‌کنید که در تاریخ انقضاء دارایی پایه (مثلا سهم آمازون) را بفروشید و لی مجبور نیستید.

در خرید «حق فروش» اگر قیمت دارایی پایه سقوط کند سود می‌کنید، اگر افزایش پیدا کند، زیان شما قیمت قرارداد آپشن (پریمیوم) است. اما فروشنده آپشن، میزان حد اکثر سود آن پریمیوم آپشن است و حداکثر زیان به میزان سقوط ارزش دارایی پایه است.

در نتیجه به هر میزان که قیمت دارایی پایه سقوط کند به نفع خریدار «حق فروش» و به زیان فروشنده است.

در صورت که قیمت دارایی پایه سقوط کند (یعنی ارزش آپشن شما رشد کند)، شما می‌توانید در بازار قبل از تاریخ انقضا قرارداد خود را بفروشید و سود کنید.

اصطلاحات سودآوری و زیان‌آوری آپشن تریدینگ

معامله‌گران آپشن از اصطلاحات ویژه برای تصمیم گیری معامله آپشن و یا اعمال آن استفاده می‌کند که عبارت اند از:

• In The Money (ITM)
• At The Money (ATM)
• Out of The Money (OTM)

شرح ساده اصطلاحات بالا قرار زیر است.

1. آپشن سود آور (ITM): در صورتِ اعمال، آپشن شما سود آور است که در:
   • اختیار خرید (Call Option): قیمت بازاری دارایی پایه بالاتر از قیمت اعمال یا توافقی باشند
   • اختیار فروش (Put Option): قیمت دارایی پایه کمتر از قیمت اعمال باشند
2. بدون سود و زیان (ATM): در صورت که قیمت بازار دارایی پایه با قیمت توافقی برابر باشند، معامله شما نه سودآور است نه زیان‌آور
3. آپشن سود‌آور نیست (OTM): در صورتِ اعتمال آپش شما سودآور نیست که در:
   • اختیار خرید: قیمت بازار پایین‌تر از قیمت توافقی باشند
   • اختیار فروش: قیمت بازار بالاتر از قیمت توافقی باشند

تصور کنید که قیمت سهام یک شرکت 100 دالر/دلار است. در چنین شرایط خریدار آپشن:

• با قیمت توافقی 90 دالر در سود است
• با قیمت توافقی 100 دالر/دلار بدون سود یا زیان است
• با قیمت توافقی 110 دالر سودآور نیست

سنجش حساسیت آپشن

روی قیمت آپشن (اختیار معامله = حق انتخاب) عوامل زیاد تاثیر گذار است. از آن جمله، پنج مشهورترین عوامل آن توسط حروف الفبای یونانی نشان می‌دهد.

• دلتا (Δ): میزان حساسیت قیمت آپشن را در مقابل یک دالر (1$) تغییرات قیمت دارایی پایه نشان می‌دهد
• گاما (Γ): میزان حساسیت دلتای یک آپشن را در مقابل یک دالر/دلار تغییرات قیمت دارایی پایه نشان می‌دهد
• تتا (θ): نرخ کاهش ارزش یک آپشن را در طول زمان نشان می‌دهد
• ویگا (ν): میزان حساسیت قیمت آپشن را در مقابل یک درصد (1٪) نوسانات قیمت دارایی پایه نشان می‌دهد
• رو (ρ): میزان حساسیت قیمت آپشن را در مقابل تغییرات یک درصد (1٪) نرخ سود بدون ریسک نشان می‌دهد

توجه داشته باشید که شرح با جزییات بیشتر سنجش حساسیت در مقابل هر عامل نوشته‌ای خیلی دراز خواهد بود. لذا، در این پُست بیشتر از آن توضیح نمی‌دهیم.

سَبکِ آپشن آمریکایی و اروپایی

در کُل دو سبک آپشن برای اعمال یا اجرای قرارداد وجود دارد: آمریکایی و اروپایی

سبک آمریکایی اعمال زود هنگام آپشن را اجازه می‌دهد

در سبک آمریکایی، خریدار آپشن اجازه دارد که قبل از تاریخ انقضا هر وقت خواست، دارایی پایه را مطالبه کند.

به عنوان خریدار قرارداد حق خرید (Call Option) شما می‌توانید که دارایی پایی را زود هنگام خرید کنید.

به عنوان خریدار قرارداد حق فروش (Put Option) شما می توانید هر وقت که خواستید دارایی پایه را بفروشید.

تصور کنید که شما «حق فروش» سهام یک شرکت را با قیمت توافقی (Strike Price) 100 دالر/دلار خریدید. پس از 5 روز قیمت هر سهم آن شرکت به 70 دالر/دلار سقوط کرد. پس از 5 روز شما می‌توانید آپشن را اجرا یا اعمال کنید. یعنی، از بازار هر سهم را به 70 دالر/دلار خریده و به 100 دلار/دالر به فروشنده آپشن بفروشید.

فروش قبل از تاریخ انقضاء ریسک خود را نیز دارد. برای نمونه پس از 10 روز ممکن است که روند قیمت به سود شما ادامه پیدا کند. در این صورت، شما از سود خود کاسته اید.

با توجه به موارد یاد شده، سبک آمریکایی انعطاف پذیری بیشتر دارد. گرچند اعمال قبل از وقت نادر است. اما بعضی اوقات لازم است.

سبک اروپایی اعمال زودهنگام را اجازه نمی‌دهد

در سبک برای اینکه دارایی پایه را خریدار مطالبه کند باید تا تاریخ انقضاء منتظر بماند.

اما، قبل از انقضاء، دارنده آپشن می تواند خود قرارداد را به فرد دیگری بفروشد.

در مقایسه به سبک آمریکایی، انعطاف پذیری سبک اروپایی کمتر است.

تصور کنید که شما آپشن فروخته اید. در این صورت خریدار نمی تواند دارایی پایه را تا تاریخ سر رسید از شما مطالبه کند. اما، می‌تواند به فرد دیگری قرارداد خود را بفروشد.

سبک اجرای آپشن محدود به جغرافیا نیست

عبارت آمریکایی یا اروپایی به نوع اعمال آن اشاره دارد.

هر دوی این سبک‌ها مشهور است. برای نمونه، در بازار بورس بیشتر آمریکایی و در بازار ارز دیجتیال بیشتر اروپایی رواج دارد.

حتا شاخص (S&P 500) اغلب سبک اروپایی دارد.