حتماً نام بورس اوراق بهادار تهران ایران، نیویورک یا نزدک آمریکا و یا بورس توکیو را شنیدهاید. اینها بازارهای رسمی هستند که سهام در آنها مانند یک مزایده عمومی معامله میشود. اما جهان بسیار گستردهتر — هرچند کمتر دیده میشود — از معاملات وجود دارد. به آن بازار فرابورس (Over-the-Counter یا OTC) میگویند.
بیایید ساده و روشن بفهمیم چیست.
در سایتهای اجتماعی با ما باشید
تعریف بازار فرابورس در یک جمله
بازار فرابورس جایی است که اوراق بهادار مستقیماً بین دو طرف و بدون حضور یک بورس اوراق بهادار معامله میشوند.
به آن به عنوان یک شبکه فروشندگی خصوصی فکر کنید، نه یک مزایده عمومی.
تفاوت فرابورس با بورس
برای شناخت بهتر فرابورس، بد نیست تفاوت آن را با بورس ببینیم.
- یک بورس (مثل نزدک) یک بازار متمرکز و شفاف است. سفارشهای خرید و فروش در یک دفتر کل عمومی تطبیق داده میشوند. شما همه قیمتهای یکسانی را برای محصولات استانداردشده میبینند.
- بازار فرابورس یک شبکه غیرمتمرکز است. معاملات به صورت خصوصی، اغلب مستقیماً بین مؤسسات بزرگی مثل بانکها یا صندوقهای تأمینی، مذاکره و انجام میشوند. شرایط قرارداد میتواند سفارشی باشد.
یک مقایسه گویاتر:
- معامله در بورس مانند خرید یک محصول استاندارد از یک بازار عمومی و شفاف است.
- معامله در فرابورس شبیه مذاکره تلفنی دو بانک برای تنظیم یک قرارداد سفارشی است.
چه چیزی در فرابورس معامله میشود؟ (بیش از آنچه فکر میکنید)
این بازار فقط مختص سهام شرکتهای کوچک نیست. بلکه برای بازارهای بزرگ و ضروری نیز استفاده میشود:
- اکثر اوراق قرضه: تقریباً تمام اوراق قرضه شرکتی و دولتی در فرابورس معامله میشوند.
- ارزهای خارجی: کل بازار جهانی فارکس یک شبکه عظیم فرابورسی است.
- مشتقات: قراردادهای پیچیده و سفارشی مثل سواپها (قراردادهای معاوضه) و فورواردها عمدتاً در فرابورس معامله میشوند.
- برخی سهام: شرکتهای کوچکتری که شرایط پذیرش در بورسهای اصلی را ندارند، در اینجا معامله میشوند.
چه کسانی از فرابورس استفاده میکنند و چرا؟
بازار فرابورس عمدتاً در اختیار بازیکنان سازمانی مانند بانکها، شرکتها، و صندوقهای تامینی است. وجود آن به این دلیل است که «یک اندازه برای همه مناسب نیست». فرابورس انعطافپذیری حیاتی را ارائه میدهد که بورسها نمیتوانند.
- سفارشیسازی: طرفین میتوانند شرایط، مقادیر و تاریخهای تسویه منحصربهفردی را مذاکره کنند.
- دسترسی برای شرکتها: به شرکتهای کوچکتر یا خارجی اجازه میدهد بدون هزینه سنگین پذیرش در بورسهای اصلی، به سرمایهگذاران دسترسی یابند.
- نقدشوندگی برای معاملات پیچیده: معاملات بزرگ و سفارشی که زیربنای مالی جهانی هستند را ممکن میسازد.
معرفی فرابورس ایران
فرابورس ایران یک بازار سرمایه رسمی و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار است که در مهرماه سال 1388 فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. هدف اصلی آن، ایجاد بستری با شرایط پذیرش سادهتر برای شرکتهایی است که شرایط لازم را برای ورود به بورس اوراق بهادار تهران ندارند.
معرفی بازارهای اصلی فرابورس ایران
فرابورس شامل بازارهای متنوعی است که هر یک برای گروه خاصی از شرکتها و اوراق بهادار طراحی شدهاند. در اینجا بهطور مختصر در یک جدول این بازارها را معرفی میکنیم:
| بازار | توضیح مختصر و ویژگیهای کلیدی |
|---|---|
| بازار اول و دوم | شرکتهای سهامی عام در این بازارها پذیرش میشوند. بازار اول شرایط سختگیرانهتری دارد و شرکتهای با وضعیت مالی بهتر در آن حضور دارند. بازار دوم شرایط سادهتری برای شرکتهای در حال رشد دارد. |
| بازارهای پایه | مخصوص شرکتهایی که شرایط پذیرش در بازارهای اول و دوم را ندارند. این بازار خود به سه تابلو تقسیم میشود: • زرد: بالاترین سطح شفافیت در این گروه • نارنجی: سطح شفافیت متوسط • قرمز: کمترین سطح الزامات اطلاعرسانی |
| بازار ابزارهای نوین مالی | محل معامله ابزارهایی مانند اوراق مشارکت، صکوک، گواهیهای سرمایهگذاری و اسناد خزانه اسلامی است. |
| بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SME) | ویژه استارتاپها و شرکتهای دانشبنیان برای دسترسی به منابع مالی طراحی شده است. |
| بازارهای دیگر | شامل بازار سوم (عرضه)، بازار مشتقه و بازار توافقی نیز میشود. |
نکات مهم برای سرمایهگذاران در ایران
- منبع اطلاعات: برای دریافت دقیقترین و بهروزترین اطلاعات درباره شرکتهای پذیرفتهشده و قوانین، به وبسایت رسمی فرابورس ایران به نشانی www.ifb.ir مراجعه کنید.
- توجه به ریسک: قبل از سرمایهگذاری، بهویژه در بازار پایه، سطح شفافیت اطلاعات شرکت و ریسک ذاتی هر تابلو (زرد، نارنجی، قرمز) را به دقت بررسی کنید.
اگر به اطلاعات خاصی درباره نحوه دریافت کد بورسی یا جستجوی نمادهای خاص در فرابورس علاقهمند هستید، باید تحقیق کرده و یا کمک بخواهید.
بستر مهم: مقررات، سطوح مختلف و سازوکارهای ایمنی مدرن در آمریکا
این انعطافپذیری تحت چارچوب نظارتی متفاوتی عمل میکند که مشخصههای ریسکی آن را توضیح میدهد. منبع دادههای «این بخش این پُست» گرفته شده از وبسایت OTC Markets Group, Inc. است که بزرگترین بازیگر فرابوس در آمریکا است.
- شفافیت محدودتر: برای سهام، شرکتهای فرابورسی اغلب با الزامات افشای اطلاعات کمتر و سختگیرانهتری نسبت به شرکتهای بورسی مواجهاند. این موضوع بر اساس سطح افشای دادهها متفاوت بوده و عبارتاند از:
- OTCQX: بالاترین سطح با افشای اطلاعات بالا (مثلاً شرکتهای معتبر خارجی).
- OTCQB: شرکتهای در مرحله رشد با گزارشدهی محدود.
- برگههای صورتی (Pink Sheets): کمترین یا هیچ افشای رسمی — پرریسکترین بخش بازار.
- اصلاحات پس از بحران 2008: اگرچه بهطور سنتی ریسکیتر است، اما بازارهای مهم مشتقات فرابورسی اکنون مقررات سختگیرانهتری دارند. قوانین جدید اغلب مستلزم تسویه معاملات از طریق طرف مقابل مرکزی یا گزارش به مخازن ثبت معاملات هستند که ریسک طرف مقابل را کاهش میدهد (اما حذف نمیکند).
- کشف قیمت: بدون وجود یک بورس متمرکز، قیمتها از پیشنهادات معاملهگران (دیلرها)، «کارگزاران معاملهگران دوبهدو» و خدمات قیمتگذاری به دست میآیند که میتواند به معنای شفافیت کمتر باشد.
ملاحظات کلیدی: درک بدهبستانها
ساختار بازار فرابورس شامل بدهبستانهای ذاتی است.
- شفافیت کمتر: قیمتها و حجم معاملات همیشه در زمان واقعی عمومی نیستند.
- ریسک طرف مقابل و نقدشوندگی: ریسک عدم ایفای تعهد توسط طرف مقابل وجود دارد و فروش سریع برخی داراییها ممکن است دشوار باشد (یعنی کم نقدشونده است).
- تسویه دوطرفه: معاملات اغلب مستقیماً بین طرفین تسویه میشوند که میتواند در مقایسه با سیستم روان یک بورس، پیچیدگی اضافه کند.
نکته کلیدی: بازارهای فرابورسی ضروری و گسترده هستند، اما با قوانین متفاوتی عمل میکنند. آنها اولویت را به سفارشیسازی و معاملات مستقیم میدهند، نه شفافیت استانداردشده.
سخن پایانی
بازار فرابورس، ستون فقرات معاملات اوراق قرضه، ارزها و مشتقات است. همچنین شامل شرکتهای کوچکتر و اغلب پرریسکتر نیز میشود که نیازمند بررسی دقیق و انجام تحقیقات لازم از سوی سرمایهگذاران هستند.
شناخت آن به عنوان یک شبکه غیرمتمرکز و سازمانی — با سطوح مختلف افشای اطلاعات و سازوکارهای ایمنی پس از بحران — کلید درک نقش واقعی آن در اکوسیستم مالی است.
 چیست؟ راهنمای پاکیزه معاملات غیرمتمرکز){kind=link}