فرض کنید به دوستی پول قرض میدهید و او قول میدهد که مبلغ را همراه با کمی سود اضافه به شما بازگرداند. این، همان مفهوم سادهی پشت اوراق قرضه است. دولتها و شرکتها از این اوراق برای تأمین مالی پروژههایی مانند ساخت بزرگراههای جدید یا نوآوریهای فناورانه استفاده میکنند. برای سرمایهگذاران (خریداران)، اوراق قرضه راهی برای کسب بازدهی باثبات فراهم میکنند — با ریسک خیلی کمتر از سهام.
در سایتهای اجتماعی با ما باشید
اوراق قرضه چیست؟
یک ورقه قرضه را به عنوان یک وام رسمی با مستندات قانونی در نظر بگیرید. دو طرف کلیدی درگیر هستند:
- ناشر: وامگیرنده (یک دولت یا یک شرکت).
- سرمایهگذار: وامدهنده (که میتواند شما یا یک مؤسسه باشید).
ناشر تعهد میدهد که مبلغ قرضگرفته شده را تا تاریخ مشخصی بازپرداخت کند و در طول این مدت پرداختهای منظم بهره انجام دهد. این ابزار، یکی از قدیمیترین و اساسیترین ابزارهای مالی است که هم توسط نهادهای بزرگ و هم توسط پساندازکنندگان خُرد مورد اعتماد قرار گرفته است.
واژههای کلیدی که باید بدانید
بیایید اصطلاحات اصلی را به زبان ساده ترجمه کنیم:
- اصل سرمایه: مبلغ اولیهای که قرض داده شده است.
- کوپن / بهره: پرداختهای “تشکرآمیزی” که به طور منظم دریافت میکنید.
- تاریخ سررسید: تاریخ پایان وام، زمانی که اصل سرمایه بازپرداخت میشود.
- بازده: نرخ کل بازده شما که قیمت و بهره را در نظر میگیرد.
- ناشر: نهادی (دولت یا شرکت) که پول قرض میگیرد.
- بازار اولیه: بازار “عرضه اولیه” که اوراق برای اولین بار در آن فروخته میشوند.
- بازار ثانویه: بازار “فروش مجدد” که سرمایهگذاران در آن اوراق موجود را معامله میکنند.
- نقدشوندگی: سهولت و سرعت خرید یا فروش یک ورقه قرضه.
اوراق قرضه چگونه منتشر میشوند: از بازار اولیه تا ثانویه
زندگی یک ورقه قرضه در بازار اولیه آغاز میشود. در اینجا، یک دولت یا شرکت، اوراق را مستقیماً به سرمایهگذاران میفروشد تا سرمایه جمعآوری کند، که اغلب از طریق حراج یا بانکهای سرمایهگذاری انجام میشود.
اما سرمایهگذاری شما در گاوصندوق قفل نمیماند. اوراق قرضه را میتوان آزادانه در بازار ثانویه خرید و فروش کرد – تقریباً مانند بلیط کنسرتی که پس از فروش اولیه دستبهدست میشود. قیمتها در این بازار روزانه بر اساس نرخ بهره، سلامت اعتباری ناشر و تقاضای کلی نوسان میکنند. این بازار انعطافپذیری فراهم میکند، اما همچنین به معنای آن است که ارزش ورقه قرضه قبل از سررسید میتواند تغییر کند.
نکته مهم: در بازار ثانویه، سهام بهصورت مداوم در بورسها معامله میشوند و قیمت آنها عمدتاً تحت تأثیر عرضه، تقاضا و عملکرد شرکت قرار دارد. از سوی دیگر، اوراق قرضه اغلب خارج از بورس (معاوضهشده در بازار فرابورس) معامله میشوند و قیمت آنها بیشتر تحت تأثیر نرخهای بهره، رتبههای اعتباری و شرایط سررسید قرار دارد. این ویژگیها باعث میشود بازار اوراق قرضه نسبت به بازار سهام، کمتر نقدشونده و شفاف باشد.
معامله اوراق قرضه در بازار آزاد
اوراق قرضه پویا هستند. قیمت آنها با جزر و مد اقتصادی حرکت میکند و عمدتاً تحت تأثیر دو نیرو قرار میگیرد:
یک: نرخهای بهره: وقتی بانک مرکزی کشور مانند فدرال رزرو (Fed) در آمریکا، نرخ بهره را افزایش میدهد، اوراق قرضه جدید با کوپنهای بالاتر منتشر میشوند. این امر باعث میشود اوراق قدیمیتر با نرخهای پایینتر جذابیت کمتری پیدا کنند، بنابراین قیمت بازار آنها کاهش مییابد. عکس این قضیه نیز صادق است: وقتی نرخها کاهش مییابند، اوراق قدیمی با کوپنهای بالاتر ارزشمندتر میشوند.
یک: اعتبار: مؤسساتی مانند مودیز (Moody’s)، اساندپی (S&P) و فیتچ (Fitch) مانند داوران مالی عمل میکنند و با اختصاص رتبهبندی، خطر نکول ناشر را ارزیابی میکنند. کاهش رتبه اعتباری میتواند قیمت یک ورقه قرضه را سقوط دهد، در حالی که ارتقاء رتبه میتواند آن را تقویت کند. نرخ بهره و رتبهبندی اعتباری با هم، چشمانداز همیشه در حال تغییر معاملات اوراق قرضه را ایجاد میکنند.
چرا دولتها و شرکتها اوراق قرضه منتشر میکنند
اوراق قرضه یک ابزار مالی استراتژیک هستند — نه فقط آخرین راهحل برای نقدینگی.
- برای دولتها، اوراق قرضه پروژههای عمومی بلندمدت مانند ساخت مدرسه، بزرگراه و بیمارستان را بدون نیاز به افزایش فوری مالیات تأمین میکنند. آنها این کار را مدیریت اقتصاد مانند کاهش نرخ بیکاری انجام میدهد. و امیدوار است که در آینده بتواند مالیات بیشتر از هزینههای دولت جمعآوری کرده و بدهیهای خود را بازپرداخت کند — مانند آیرلند.
- برای شرکتها، اوراق قرضه رشد را سوخترسانی میکنند. آنها ممکن است یک کارخانه جدید، یک ادغام یا تحقیقات را تأمین مالی کنند. مایکروسافت را در نظر بگیرید: علیرغم داشتن ذخایر نقدی عظیم، اوراق قرضه منتشر میکند. چرا؟ استقراض با نرخهای بهره پایین میتواند هوشمندانهتر از خرج کردن پول نقد خود شرکت باشد. این کار انعطافپذیری را حفظ میکند و ساختار سرمایه شرکت را بهینه میسازد. اوراق قرضه، تأمین مالی کارآمد و در مقیاس بزرگ را امکانپذیر میکنند.
مثال واقعی: اوراق قرضه مایکروسافت
مایکروسافت بیش از 60 میلیارد دلار/دالر پول نقد دارد. پس چرا اوراق قرضه منتشر میکند؟
- کارآیی هزینه: وام گرفتن با نرخهای بهره تاریخی پایین میتواند ارزانتر از بازگرداندن پول نقد از خارج یا فروش داراییها باشد.
- تعادل استراتژیک: اوراق قرضه به حفظ ترکیب بهینه بدهی و سرمایه کمک میکنند که میتواند هزینه کل سرمایه را کاهش دهد.
- انعطافپذیری عملیاتی: این کار به مایکروسافت اجازه میدهد تا برای تأمین مالی ادغامهای بزرگ یا خرید سهام خود، بدون دست زدن به ذخیره نقدی خود برای سایر فرصتها، اقدام کرده و آماده باشند.
برای سرمایهگذاران، این به معنای فرصتی برای وام دادن به یک قدرتخانه مالی با رتبه اعتباری درجه یک است که ایمنی و درآمد باثبات ارائه میدهد. این یک نمونه عالی از اوراق قرضه به عنوان یک ابزار استراتژیک است، نه نشانهای از نیاز.
چرا سرمایهگذاران اوراق قرضه میخرند
سرمایهگذاران به سه دلیل اصلی به سراغ اوراق قرضه میروند: ایمنی، درآمد و تنوعبخشی.
برخلاف سهام، اوراق قرضه از طریق پرداختهای بهره، درآمد قابل پیشبینی و منظم فراهم میکنند. این امر آنها را به سنگ بنای سرمایهگذاری برای بازنشستگان و سرمایهگذاران محتاط تبدیل میکند. آنها عموماً نوسان کمتری دارند و به سبد سرمایهگذاری ثبات میبخشند.
نکته حیاتی این است که اوراق قرضه اغلب برخلاف سهام حرکت میکنند. وقتی قیمت سهام افت میکند، قیمت اوراق قرضه ممکن است ثابت بماند یا حتی افزایش یابد و به این ترتیب سبد شما را در برابر افت بازار محافظت میکند. با تنوع اوراق از خزانهداری فوقایمن گرفته تا اوراق مصون از تورم یا شرکتی، شما میتوانید داراییهای درآمد ثابت خود را با اهداف و سطح ریسک خاص خود سازگار کنید.
انواع اوراق قرضه: انتخاب گزینه مناسب
همه اوراق قرضه یکسان نیستند. آنها توسط نهادهای مختلف و برای اهداف متفاوتی منتشر میشوند که بر نمایه ریسک و بازده آنها تأثیر میگذارد. در اینجا دستهبندی اصلی انواع اوراق را مرور میکنیم:
1. اوراق قرضه دولتی
- ناشر: دولتهای ملی (مانند خزانهداری آمریکا، گیلت بریتانیا، بوند آلمان).
- ویژگی کلیدی: ایمنترین نوع اوراق در کشور منتشرکننده محسوب میشوند، زیرا توسط قدرت مالیاتی دولت پشتیبانی میشوند. در ازای این امنیت، نرخ بهره (بازده) کمتری ارائه میدهند. آنها برای تأمین مالی هزینههای عمومی ضروری هستند.
2. اوراق شهرداری
- ناشر: دولتهای ایالتی، شهری یا محلی و سازمانهای وابسته به آنها.
- ویژگی کلیدی: اغلب برای تأمین مالی پروژههای عمومی مانند مدرسه، بزرگراه و فرودگاه استفاده میشوند. جذابیت اصلی برای سرمایهگذاران معافیت از مالیات است. برای نمونه در آمریکا، بهره آنها اغلب معاف از مالیات بر درآمد فدرال و گاهی مالیات ایالتی و محلی است که برای سرمایهگذاران در پلههای مالیاتی بالاتر جذاب است.
3. اوراق قرضه شرکتی
- ناشر: شرکتهایی که به دنبال تأمین سرمایه برای گسترش، عملیات یا ادغام و تملک هستند.
- ویژگی کلیدی: این اوراق برای جبران ریسک بالاتر (ریسک مواجهه شرکت با مشکلات مالی)، بازده بالاتری نسبت به اوراق دولتی ارائه میدهند. آنها به دو گروه اصلی تقسیم میشوند:
- درجه سرمایهگذاری: توسط شرکتهای باثبات مالی با ریسک نکول پایینتر منتشر میشوند (دارای رتبه BBB-/Baa3 یا بالاتر).
- بازده بالا (اوراق قرضه بیکیفیت): توسط شرکتهای دارای رتبه اعتباری پایینتر منتشر میشوند که نرخ بهره بسیار بالاتری برای جبران ریسک نکول به مراتب بالاتر ارائه میدهند.
4. سایر انواع کلیدی
- اوراق سازمانهای دولتی: توسط مؤسسات تحت حمایت دولت (مانند فنیمِی در آمریکا) که از بخشهای خاصی مانند مسکن حمایت میکنند، منتشر میشوند. سطح ریسک آنها بین اوراق خزانه و اوراق شرکتی قرار دارد.
- اوراق فراملی: توسط مؤسسات بینالمللی مانند بانک جهانی یا صندوق بینالمللی پول منتشر میشوند.
- اوراق مصون از تورم: مانند اوراق TIPS آمریکا، که در آن ارزش اصل سرمایه با تورم تنظیم میشود و از قدرت خرید سرمایهگذار محافظت میکند.
برداشت کلی برای تازهکارها
بازار اوراق قرضه متنوع است. انتخاب شما باید با هدف شما همسو باشد: جستجوی حداکثر ایمنی (اوراق دولتی)، کارایی مالیاتی (اوراق شهرداری)، درآمد بالاتر (اوراق شرکتی) یا محافظت در برابر تورم (اوراقی مانند TIPS). درک این انواع، اولین گام در ساختن یک سبد اوراق قرضه است که با نیازهای شما مطابقت دارد.
خطراتی که باید در نظر داشت
در حالی که اوراق قرضه اغلب ایمن تلقی میشوند، اما بدون ریسک نیستند. ریسک نکول یا اعتباری (Default Risk) به این معناست که ناشر — به ویژه یک شرکت در حال تقلا — ممکن است در بازپرداخت اصل سرمایه یا بهره شما شکست بخورد.
حتی «دارایی بدون ریسک» هم همیشه بدون ریسک نیست
اوراق قرضه دولتی، به ویژه اوراق خزانه داری آمریکا، معمولاً داراییهای «بدون ریسک» نامیده میشوند. این نه به دلیل اینکه نمیتوانند ارزش خود را از دست بدهند، بلکه به این دلیل است که فرض میشود هیچ خطری برای نکول وجود ندارد چون بزرگترین اقتصاد دنیا پشتیبان آن است. با این حال، این فرض میتواند به چالش کشیده شود.
این را به خاطر بسپارید: رتبه اعتباری خود دولت آمریکا در سالهای اخیر تنزل یافته است — توسط استاندارد اند پورز (S&P) در سال 2011، فیتچ (Fitch) در سال 2023 و مودیز (Moody’s) در سال 2025.
اینها پیشبینی نکول فوری نبودند، بلکه هشدارهای جدی بودند. این مؤسسات به بنبست سیاسی بر سر سقف بدهی، بار بالای بدهی ملی آمریکا و نگرانیها درباره حاکمیت مالی آینده اشاره کردند.
برای سرمایهگذاران، این یک درس روشنگر بود که رتبهبندیهای اعتباری، نظرات پویا درباره ریسک هستند، نه تضمینهای دائمی. حتی تأثیرگذارترین وامگیرنده جهان نیز از بازبینی اعتبار خود مصئون نیست.
ریسک نرخ بهره
افزایش یا کاهش نرخ بهره یکی دیگر از ریسکهای بزرگ است: وقتی نرخهای بهره بازار افزایش مییابند، قیمت اوراق موجود معمولاً کاهش مییابد که اگر نیاز به فروش قبل از سررسید داشته باشید، اهمیت پیدا میکند.
ریسک تورم
سپس ریسک تورم وجود دارد. اگر قیمتهای مصرف کننده سریعتر از نرخ بهره ورقه قرضه شما افزایش یابد، قدرت خرید شما در طول زمان تحلیل میرود. یک ورقه قرضه با بازده 2% ممکن است در واقع در صورت تورم 4%، ارزش واقعی خود را از دست بدهد.
ریسک نقدشوندگی
ریسک نقدشوندگی نیز میتواند اوراق کممعاملهتر را تحت تأثیر قرار دهد و فروش سریع آنها را بدون کاهش قیمت دشوار کند.
درک این ریسکها به شما کمک میکند هوشمندانه انتخاب کنید — خواه به معنای ترجیح اوراق کوتاهمدت در محیط افزایش نرخ بهره باشد یا پایبندی به ناشران با رتبه بالا برای امنیت بیشتر.
نکته کلیدی برای مبتدیان
اگر اصطلاحات فنی را کنار بگذاریم، یک ورقه قرضه یک قول با برچسب قیمت است. این یک وام رسمی است که زیرساختها و نوآوری جهانی را تأمین مالی میکند. در عین حال بازدهی قابل پیشبینی برای سرمایهگذاران فراهم میآورد. از شهرداریهای محلی گرفته تا غولهای جهانی مانند مایکروسافت، اوراق قرضه منتشر میکند. آنها این کار را فقط برای پروژههای جدید یا گسترش شرکت نمیکند، برای مدیریت سرمایه شرکت نیز هست.
گپ پایانی
اگر در حال ساختن آیندهای مالی هستید، درک اوراق قرضه یک گام قدرتمند اولیه است. آنها نشان میدهند که سرمایه چگونه در اقتصاد دنیای پیشرفته (نه افغانستان):
- جریان پیدا میکند؛
- باعث رشد میگردد؛
- و درآمد ایجاد میکند.
