قرارداد هوشمند (Smart Contract) مانند قراردادهای دیگر یک توافق الزام‌آور میان اشخاص است که حقوق و تکالیف طرفین آن را تعیین می‌کند. به قرارداد، عقد، پیمان، موافقت‌نامه یا کنترات نیز می‌گویند.
اما برخلاف قراردادهای سنتی که روی کاغذ توافق می‌شوند، شرایط قرارداد هوشمند به صورت کد در حال اجرا بر روی یک بلاکچین مانند اتریوم، ترون، تُن وسولانا اجرا می شد.
اضافه از آن، طرفین قرارداد سنتی می‌تواند اجرای تکالیف را به تعویق انداخته و یا انکار کرده و دادگاهی شوند. اما، قرارداد هوشمند با پیش‌فرض عدم اعتماد ساخته شده و تعلیق و انکار وجود ندارد. به دلیل اینکه، قراردادهای هوشمند روی بلاکچین اجرا می‌گردد، دارای امنیت، اعتماد و قابلیت دسترسی بدون مرز دارند.
چرا قرارداد هوشمند مهم است؟
قرارداد هوشمند به توسعه‌دهندگان و مهندسان/انجینیران اجازه می‌دهد که انواع اپلیکیش‌های غیر متمرکز (Decentralized Apps – DApps) بسازند. از این اپلیکیشن‌ها می‌توان در همه جا از ابزار مالی گرفته تا حمل و نقل و سیستم رای‌گیری روی بلاکچین استفاده کرد. پس از اینکه یک قرارداد هوشمند راه‌اندازی شد، برای همیشه روی بلاکچین مربوط بوده و قابل برگشت و تغییر نیست.
به اپلیکیشن یا برنامه‌های مبتنی بر قرارداد هوشمند دی اپس یا دپس (DApps) و یا برنامه‌های غیر متمرکز می‌گویند. برنامه‌های دیفای (Decentralized Finance – DeFi) نیز غیر متمرکز بوده و به هدف نوآوری سیستم مالی روی بلاکچین ساخته می‌شود. برنامه‌های دیفای توان تمام کارهای که یک بانک انجام می‌دهند دارند، با این تفاوت که قرارداد آن هوشمند، بدون واسطه، قابل دسترس برای همه و دارای امنیت است.
برای درک چگونگی دیفای یک مثال ساده می‌آوریم که از یونی سوپ، کمپوند و استیبل کوین تتر استفاده می‌شود.
- یونی سوپ (UniSwap): یک صرافی غیر متمرکز است که شما در آن بدون واسطه با استفاده از قرارداد هوشمند ارزهای دیجیتال مبادله کنید
- کمپوند (Compound): پلتفورمی است که بدون واسطه یا نهاد مرکزی امکان قرض گیری و قرض دهی را در بدل دریافت و یا پرداخت سود فراهم می‌کند.
- تتر (Tether – USDT): یک استیبل کوین یا ارز پایدار است که ارزش آن به دلیل نگهداری دالر/دلار آمریکایی به عنوان پشتوانه همیشه برابر به یک دالر/دلار است
چگونه از این ابزار مبتنی بر قرارداد هوشمند استفاده کنیم؟
تصور کنید که شما بیتکوین دارید. پیش‌بینی می‌کنید که ارزش بیتکوین کاهش پیدا می‌کند. شما می‌توانید وارد یونی سوپ شده و آن را بدون واسطه و محدودیت و بدون خطر تبدیل به تتر کنید. سپس تتر را گرفته در کمپوند واریز کرده و از آن سود دریافت کنید. همه این ها بدون یک نهاد تصمیم گیرنده مانند بانک و بر اساس قوانین قرارداد هوشمند با الگوریتم حساب و کتاب انجام می‌شود.
در سیستم مالی متمرکز، تمام کارهای ذکر شده دارای محدودیت است. برای تبدیل ارز در بانک هزینه‌بر، وقت‌گیر و دروازه آن به روی همه باز نیست. گرفتن قرض نیز دارای شرایط و ضوابط سخت بوده و همه قادر به اخذ آن نیست. حتا باز کردن حساب پس از انداز نیز دارای محدودیت‌های فروان است.
قرارداد هوشمند چگونه کار می‌کند؟
قرارداد هوشمند برای اولین بار در سال 1997 توسط یک دانشمند کمپوتر بنام نیک زابو (Nick Szabo) مطرح شد. خیلی از افراد مطرح در دنیای ارز دیجیتال حتا ایلان ماسک فکر می‌کند که امکان دارد نیک زابو سازنده بیتکوین یا همان ساتوشی ناکاموتو باشند. نظریه‌های نیک زابو در مرود بیتگولد و قرارداد هوشمند خیلی زودتر از ساخت بیتکوین بوده است. در ضمن، روش نوشتار ساتوشی ناکاموتو خیلی شبیه ساختار نوشتار نیک زابو است.
نیک زابو برای تشریح قرارداد هوشمند آن را با ماشین فروش خودکار مقایسه کرد. این ساده ترین مثال برای توضیح قرارداد هوشمند است. اگر شما قصد خرید یک قطی نوشیدنی از ماشین فروش خودکار داشته باشید، پول می‌دهید و نوشیدنی دریافت می‌کنید. فروشنده‌ای در میان نیست. محدودیت هم نیست. قیمت‌ها مشخص و اجناس مشخص است.
دقیق مانند ماشین فروش خودکار که فروش را بدون واسطه ممکن ساخته است، قرارداد هوشمند همه چیز را روی بلاکچین می‌تواند بصورت خودکار در آورند.
در حاضر اتریوم بزرگ‌ترین پلتفوم قرارداد هوشمند است. بلاکچین ارزهای دیجیتالی دیگر مانند ترون، تُن، وینوم و آیس نیز قابلیت اجرای قرارداد هوشمند را دارند.
راه‌اندازی قرارد هوشمند برای همه آزاد است. هرکسی که خواسته باشد، می‌تواند قرارداد ساخته واجرایی بسازند. این قراردادها دارای متن باز (Open Source) است. یعنی کُدهای آن برای همه قابل دید و تغییر است. همه می‌تواند کارکرد و منطق آن را آزمایش کند. متن باز سبب ایجاد اعتماد به نفس و شفافیت یک پروژه را ثابت می‌سازند.
قرارداد هوشمند چگونه روی بلاکچین اجر می‌گردد؟
پس از نوشتن قرارداد هوشمند، کُدهای آن روی بلاکچین نگهداری می‌شود. این کدُها دارای متن باز و قابل دید برای همه است. بعد از قرارگرفتن روی بلاکچین، قراردادها حتا توسط سازندگان آن نیز قابل تغییر است. این میکانیزم، سانسور و حذف آن را غیر ممکن می‌سازد.
هر کمپیوتر در شبکه که به معروف به گره یا نود (Node) است، یک نسخه از قرارداد همراه با آمار کنونی آن را پیش خود نگه‌میدارد. نگهداری قرارداد توسط نودها غیر متمرکز بودن آن را تضمین می‌کند.
زمانی که یک قرارداد هوشمند وجه دریافت می‌کند، کدُهای توسط تمام نودها اجرا می‌گردد تا جریان داده ها و توافق صورت گیرد. اینگونه قرارداد و عملیات آن بدون نهاد مرکزی و به صورت غیر متمرکز اجرا می‌گردد. به دلیل اینکه تراکنش‌ها روی بلاکچین صورت می‌گیرد، شفافیت، امنیت و دسترسی به همه حفظ می‌گردد.
برای تایید اجرای قراردادها، اجرا کننده باید هزینه تراکنش پرداخت کند. هزینه پرداخت شده را نودها بخاطر کار و سرمایه‌گذاری که انجام می‌دهد دریافت می‌کند.
