عرضه اولیه سهام (IPO) چیست؟ توضیح ساده‌ و کامل درباره «عمومی شدن» شرکت‌ها

آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که یک رستوران کوچک خانوادگی (مانند مکدونالد) چگونه تبدیل به یک زنجیره ملی شود و اینکه که این همه هزینه را چگونه تأمین کرده؟ اغلب پاسخ این است: عرضه اولیه سهام (IPO).

وقتی یک شرکت خصوصی تبدیل به «سهامی عام» می‌شود، گویی آن رستوران بخش‌های کوچکی از خودش را به عموم مردم می‌فروشد تا پول زیادی برای رشد به دست آورد. بیایید IPO را به زبان ساده بررسی کنیم.

عرضه اولیه سهام (IPO) دقیقاً چیست؟

یک عرضه اولیه سهام (IPO) زمانی است که یک شرکت خصوصی برای اولین بار سهام خود را به عموم مردم می‌فروشد. سپس؛ سهام را می‌توانید مانند تکه‌های کوچکی از مالکیت در آن شرکت در نظر بگیرید که مدام بین تریدرها/تاجران/سرمایه‌گذاران خرید و فروش می‌شود.

یا به زبان دیگر:

عرضه اولیه سهام (IPO) زمانی است که یک شرکت خصوصی برای اولین بار سهام خود را در بازار اولیه به سرمایه‌گذاران (معمولاً سرمایه‌گذاران بزرگ و شرکت‌ها) می‌فروشد. در بازار اولیه، خریداران سهام را مستقیماً از خودِ شرکت (یا از طریق پذیره‌نویس) می‌خرند.

بعد از عرضه اولیه، این سهام وارد بازار ثانویه می‌شود. در بازار ثانویه، سرمایه‌گذاران سهام را از یکدیگر خرید و فروش می‌کنند و دیگر شرکت صادر کننده در این معاملات دخالت ندارد.

تغییر بزرگ در ساختار مالکیت

پیش از IPO، شرکت «خصوصی» است. یعنی مالکیت آن فقط در اختیار گروه کوچکی مانند بنیان‌گذاران، کارمندان اولیه یا سرمایه‌گذاران خطرپذیر (ونچر کپیتال) است. اما پس از IPO، شرکت «عمومی» می‌شود. این یعنی هر کسی که یک حساب کارگزاری داشته باشد می‌تواند بخشی از آن شرکت را در یک بازار بورس مانند بورس نیویورک (NYSE) یا نزدک (NASDAQ) معامله کند.

اصطلاحات کلیدی IPO که باید از همان ابتدا بدانید!

بیایید چند واژه کلیدی را از همان ابتدا روشن کنیم تا بقیه متن برای شما کاملاً واضح باشد:

• عمومی شدن یا سهامی شدن: روش دیگری برای گفتن «براگزاری عرضه اولیه یا IPO» است.
• سهام/سهم: تکه‌های کوچک مالکیت در یک شرکت.
• بازار بورس یا بازار سهام: بازاری که در آن سهام معامله می‌شوند (مثلاً بازار بورس تهران، نزدک یا بورس نیویورک).
• پذیره‌نویس یا ضامن فروش (Underwriter): بانک سرمایه‌گذاری (مثل گلدمن ساکس) که فرآیند IPO را مدیریت می‌کند.
• پروسپکتوس یا بیانیه ثبت (در آمریکا: فرم S-1): سند رسمی و طولانی که تمام اطلاعات مالی، برنامه‌ها و ریسک‌های شرکت را به نمایش می‌گذارد.
• قیمت عرضه: قیمت اولیه‌ای که برای هر سهم قبل از شروع معاملات تعیین می‌شود.

چرا شرکت‌ها از سهامی خاص به سهام عام تبدیل می‌شود؟ (چرایی عرضه اولیه)

چرا یک شرکت می‌خواهد مالکیت خود را با میلیون‌ها غریبه به اشتراک بگذارد؟ سه دلیل اصلی وجود دارد: جمع‌آوری سرمایه، ایجاد نقدینگی یا نقدشوندگی و افزایش اعتبار یا جایگاه برند.

در ادامه به هر کدام از این دلایل می‌پردازیم.

جمع‌آوری سرمایه (دلیل اصلی)

این مهم‌ترین دلیل است. تبدیل شدن به سهامی عام اجازه می‌دهد یک‌باره مقدار عظیمی پول جمع‌آوری (Fundraising) کند.

این پول را می‌توان برای ساخت محصولات جدید، استخدام نیرو، گسترش به کشورهای دیگر یا پرداخت بدهی‌های قدیمی استفاده کرد.

در واقع؛ این مانند سوختی است که برای طی کردن مسافت طولانی ضروری است. بدون رفتن به بازار بورس برای یک شرکت خصوصی یا کوچک خیلی سخت و یا شاید ناممکن باشند که با غول‌های بزرگ دنیا رقابت کند.

ایجاد نقدشوندگی (Liquidity)

رفتن به بازار بورس به سهامداران اولیه — مانند بنیان‌گذاران، کارمندان و سرمایه‌گذاران خطرپذیر — ای امکان را می‌دهد تا سهام کاغذی خود را به پول نقد واقعی تبدیل کنند. قبل از عرضه اولیه، فروش این سهام بسیار دشوار است. اما پس از آن، آن‌ها می‌توانند سهام خود را در بازار آزاد به هر کسی و در هر زمان بفروشند — و یا سهام بیش‌تری بخرند.

افزایش اعتبار و جایگاه برند

رفتن به بازار نوعی «نشان افتخار» برای شرکت محسوب می‌شود. این کار اعتبار شرکت را افزایش می‌دهد، اعتماد مشتریان را جلب می‌کند و به شرکت کمک می‌کند تا با شرکای تجاری با شرایط بهتری مذاکره کند.

در ضمن؛ شرکت‌های سهامی عام را رسانه‌ها بیش‌تر پوشش می‌دهند. این در خود نوع بازاریابی و تبلیغ رایگان است.

فرآیند عرضه اولیه: راهنمای گام‌به‌گام

عرضه اولیه یک رویداد تکی نیست؛ بلکه سفری طولانی است که ماه‌ها طول می‌کشد. این سفر استخدام پذیره‌نویس (معمولاً یک بانک سرمایه)، تکمیل بیانیه ثبت، تور تبلیغاتی و تعیین قیمت را شامل می‌شود.

استخدام متخصصان (ضامنان) یا پذیره‌نویس

اولین قدم این است که شرکت بانک‌های سرمایه‌گذاری بزرگی را به عنوان «ضامن» استخدام می‌کند. این بانک‌ها متخصص هستند. آن‌ها شرکت را در کارهای قانونی راهنمایی می‌کنند، در تعیین قیمت سهام کمک می‌کنند و قول می‌دهند اگر کسی سهام را نخرد، خودشان آن‌ها را بخرند.

آماده کرد بیانیه ثبت یا پروسپکتوس (روایت داستان شرکت)

در مرحله بعد، شرکت سند بزرگی را به نام بیانیه ثبت یا پروسپکتوس (در آمریکا S-1) به نهاد نظارتی (کمیسیون بورس و اوراق بهادار یا SEC در آمریکا) ارائه می‌دهد. این سند، داستان کامل شرکت برای سرمایه‌گذاران است. شامل سال‌ها سابقه مالی، مدل کسب‌وکار و — مهم‌تر از همه — تمام ریسک‌های موجود است.

مثلا مشکلات وی‌ورک (S-1) اینجا آغاز شد. وقتی وی‌ورک در سال 2019 فرم خود را ثبت کرد، سرمایه‌گذاران آن را بررسی کردند و ضررهای عظیم، رهبری گیج‌کننده و سیگنال‌های هشداردهنده را دیدند. هیجان بازار به سرعت از بین رفت و وی‌ورک نتوانست وارد بازار بورس شوند.

تور تبلیغاتی (Roadshow): سفر راه‌اندازی IPO

حالا مدیران شرکت و بانک‌های ضامن (پذیره نویس) شروع به بازاریابی و تبلیغات می‌کند.

مدیران شرکت و بانک‌های ضامن به جاده‌ها می‌روند. آن‌ها با مدیران بزرگ صندوق‌های سرمایه‌گذاری دیدار می‌کنند تا داستان سرمایه‌گذاری را ارائه دهند و به سؤالات سخت پاسخ دهند. هدف آن‌ها ایجاد هیجان و فهمیدن این است که سرمایه‌گذاران چقدر حاضرند بپردازند.

چنین روش تبلیغاتی در قبل بیش‌تر رایج بودند — تا هنوز ادامه دارد؛ اما به مقیاس کم‌تر.

تعیین قیمت نهایی

پس از تور تبلیغاتی، شرکت و بانک‌های ضامن قیمت عرضه نهایی را تعیین می‌کنند. آن‌ها تقاضای سرمایه‌گذاران را بررسی می‌کنند و تصمیم می‌گیرند که قیمت هر سهم در فروش اولیه چقدر باشد.

روز عرضه اولیه: سقوط یا صعود

این روز بزرگ است! نماد سهام شرکت در بورس ظاهر می‌شود و افراد عادی می‌توانند سهام آن را بخرند.

اغلب (نه همیشه) تقاضا بسیار زیاد است و قیمت در همان ساعت‌های اولیه معامله بسیار بالاتر از قیمت عرضه می‌رود. به این پدیده «صعود» می‌گویند. اما؛ اگر بیش‌تر دارندگان سهام خود را بفروشند؛ قیمت کاهش یافته و «سقوط» می‌کند.

برای نمونه؛ وقتی علی‌بابا (Alibaba) در سال 2014 وارد بازار بورس شد، نمونه تاریخی این پدیده بود. سهام آن در روز اول معامله 38 درصد صعود کرده و 25 میلیارد دلار جمع‌آوری کرد.

اما؛ سهام اوبر (Uber) در روز اول بجای صعود، 7.5 درصد سقوط کرد. این بزرگترین ضرر دلاری برای یک عرضه اولیه سهام آمریکایی از زمان شروع رصد عملکرد عرضه‌های اولیه سهام در سال 1975 است.

آیا تازه‌کاران باید در IPO سرمایه‌گذاری کنند؟ مزایا و معایب

عرضه اولیه سهام (IPO) به شما این امکان را می‌دهد که دقیقاً در زمانی که یک شرکت خصوصی برای اولین‌بار تبدیل به سهامی عام می‌شود، سهام آن را بخرید.

معمولاً این رویداد توجه زیادی را به خود جلب می‌کند. اما همین توجه گاهی می‌تواند ریسک‌ها و ناشناخته‌ها را پنهان کند.

اگر تازه‌کار هستید، مهم است که هم کنجکاو باشید و هم محتاط. مطمئن شوید که می‌فهمید شرکت چه کاری انجام می‌دهد، چگونه ارزش‌گذاری شده است، و آیا سرمایه‌گذاری در این IPO با افق زمانی سرمایه‌گذاری و میزان ریسکی که می‌توانید تحمل کنید، سازگار است یا نیست.

مزایای احتمالی

• ورود زودهنگام: خرید سهام در زمان یا کمی پس از IPO به سرمایه‌گذاران این فرصت را می‌دهد که در آغاز مسیر عمومی شرکت، سهام‌دار آن باشند. مالکیت زودهنگام در صورتی پاداش‌بخش خواهد بود که شرکت عملکرد خوبی داشته باشد و به سرعت رشد کند.
• شانس کسب سود: بعضی از IPOها در کوتاه‌مدت سودهای قابل‌توجهی ایجاد می‌کنند، به‌ویژه زمانی که تقاضا از عرضه فراتر رود. افزایش قیمت در روز اول و حرکت قوی در هفته‌های ابتدایی می‌تواند بازدهی بسیار بالایی را برای کسانی که به‌موقع وارد شده‌اند، به همراه داشته باشد.
• حمایت از نوآوری: سرمایه‌گذاری در یک IPO می‌تواند راهی برای حمایت از شرکت‌هایی باشد که باور دارید آینده را شکل می‌دهند. اگر می‌خواهید از یک مأموریت یا فناوری خاص پشتیبانی کنید، IPO یکی از معدود فرصت‌هایی است که سرمایه‌گذاران خرد می‌توانند همزمان با سرمایه‌گذاران سازمانی در آن مشارکت کنند.

معایب و ریسک‌های احتمالی

• نوسان‌ بالا: سهام‌های عرضه‌شده در IPO در روزها و هفته‌های اولیه اغلب نوسانات شدیدی دارند، چرا که بازار در حال یافتن قیمت منصفانه است. این نوسانات می‌تواند استرس‌زا باشد و منجر به ضررهای سریع برای معامله‌گران تازه‌کار شود.
• هیجان رسانه‌ای در برابر واقعیت: توجه رسانه‌ها و کمپین‌های بازاریابی گاهی حبابی از هیجان اطراف یک IPO ایجاد می‌کنند. اما ممکن است اساس‌های بلندمدت شرکت با این هیجان اولیه همخوانی نداشته باشد و پس از اینکه واقعیت روشن شد، قیمت‌ها به‌سرعت اصلاح شوند.
• دوره قفل‌شدن سهام (Lock‑Up Period): بسیاری از IPOها شامل یک دوره قفل‌شدن سهام به مدت حدود 90 تا 180 روز هستند که در آن، داخلی‌ها (مانند مدیران و سهامداران بزرگ) اجازه فروش سهام خود را ندارند. هنگامی که این دوره به پایان می‌رسد، حجم زیادی از سهام ممکن است وارد بازار شود و فشار نزولی بر قیمت سهام وارد کند.

چگونه یک تازه‌کار می‌تواند در IPO سرمایه‌گذاری کند؟

ممکن است برای شما این سوال پیش بیاید که چگونه می‌توان سهام عرضه اولیه را خرید. در اینجا واقعیت ساده چگونگی انجام این کار برای بیشتر سرمایه‌گذاران خُرد آورده شده است.

قبل از عرضه اولیه: راه دشوار

خرید سهام با قیمت عرضه اولیه برای بیشتر افراد بسیار دشوار است. این مرحله را مانند یک پیش‌فروش انحصاری در نظر بگیرید.

بانک‌های سرمایه‌گذاری (تضمین‌کنندگان) که عرضه اولیه را مدیریت می‌کنند، بیشتر این سهام را به بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مشتریان خود اختصاص می‌دهند. این مشتریان معمولاً سرمایه‌گذاران سازمانی بزرگ مانند صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و صندوق‌های پوشش ریسک هستند. برخی افراد دارای سرمایه کلان با روابط ویژه نیز ممکن است به این سهام دسترسی پیدا کنند.

برای یک فرد معمولی، ورود در این مرحله نادر است. برخی کارگزاری‌های آنلاین اکنون برنامه‌های دسترسی به عرضه اولیه ارائه می‌دهند، اما این برنامه‌ها اغلب قوانین سختگیرانه‌ای دارند. ممکن است نیاز به داشتن موجودی حساب بسیار بالا در همان بروکر خاص یا سابقه معاملات مکرر داشته باشید.

بعد از عرضه اولیه: راه عملی

راه بسیار ساده‌تر و رایج‌تر برای مبتدیان، خرید سهام بعد از عرضه اولیه است، یعنی زمانی که معاملات به طور رسمی در بورس آغاز شده است.

شما می‌توانید این کار را از طریق هر حساب کارگزاری استاندارد در اولین روز معاملاتی یا هر زمان پس از آن انجام دهید. این کار به سادگی جستجوی نماد بورسی جدید شرکت و ثبت سفارش خرید است.

یک یادآوری مهم: وقتی شما در «بازار آزاد» خرید می‌کنید، دارید با قیمت بازار فعلی خرید می‌کنید. این قیمت توسط عرضه و تقاضا بین تمام خریداران و فروشندگان تعیین می‌شود. این قیمت ممکن است بسیار بالاتر (یا گاهی پایین‌تر) از قیمت عرضه اولیه‌ای باشد که در اخبار شنیده‌اید. آن «رشد» معروف روز اول به این معنی است که شما در حال پرداخت هزینه اضافی هستید.

جمع‌بندی

به یاد داشته باشید:

• IPO اولین فروش سهام یک شرکت به عموم است و شرکت را از خصوصی به سهامی عام تبدیل می‌کند.
• شرکت‌ها این کار را برای جمع‌آوری سرمایه، فروش سهام سهامداران اولیه و افزایش اعتبار خود انجام می‌دهند.
• این فرآیند پیچیده است و شامل بانک‌های سرمایه‌گذاری، تورهای تبلیغاتی و اسناد زیادی (مثل ثبت بیانیه) است.
• تازه‌کارها باید مراقب باشند. داستان‌های موفقیت علی‌بابا و شکست وی‌ورک را الگو قرار دهید. به دنبال شرکت‌هایی با وضعیت مالی قوی و رهبری شفاف باشید و از هیجان اطراف عرضه‌های اولیه برحذر باشید..

دنیای عرضه‌های اولیه جذاب است، چون جایی است که رویاهای خصوصی تبدیل به سرمایه‌گذاری عمومی می‌شوند. با فهم اصول آن، شما هم یک ناظر باهوش‌تر در بازار هستید.